Sữa bột và hàm lượng dinh dưỡng

Bài viết này đã được tham vấn y khoa từ bác sĩ Nguyễn Phước Mỹ Linh công tác tại bệnh viện Nhi Đồng 1 thành phố Hồ Chí Minh.

Sữa bột hay còn được gọi là sữa công thức là sản phẩm sữa từ động vật được xử lí thông qua dây chuyền công nghệ tiên tiến. Sữa công thức là một phương pháp thay thế sữa mẹ trong trường hợp sữa mẹ không đủ cung cấp cho con hoặc bé không thể bú mẹ. Sữa công thức có chất dinh dưỡng như thế nào? Huggies mời mẹ cùng tìm đọc qua bài viết dưới đây nhé!

Sữa công thức (sữa bột) là gì?

Sữa công thức thường gặp có nguồn gốc từ sữa bò, trong đó thành phần đạm chủ yếu gồm 2 loại là casein (có thể đông tạo thành phô mai) và whey (phần nước sau khi loại bỏ casein). Bởi vậy sữa công thức có thể có nhiều casein hoặc nhiều whey, trong đó loại thường gặp là sữa có whey chiếm ưu thế. Các loại khác có thể làm từ đậu nành hoặc đậu nành kết hợp sữa dê, thường không chứa whey và casein.

Hiện nay có hơn 20 loại sữa công thức khác nhau cho nhiều độ tuổi của trẻ sơ sinh đủ tháng (sơ sinh, bé 2-6 tháng, v.v....). Lựa chọn đúng loại sữa công thức phù hợp cho bé là nhiệm vụ khó khăn của các bậc phụ huynh. Những tuyên bố về thành phần siêu việt cũng như chức năng dinh dưỡng tối ưu cho sự phát triển của bé có thể làm mẹ vô cùng bối rối.

Sữa công thức chứa thành phần đạm chủ yếu gồm casein và whey (Nguồn: Sưu tầm)

Tại sao sữa công thức lại quan trọng đối với trẻ?

Bố mẹ có biết nhu cầu bú sữa của trẻ sơ sinh là bao nhiêu mỗi ngày không?

• Từ lúc sinh - 1 tháng tuổi: 60ml/lần, 8 - 10 lần/ngày, tổng lượng sữa khoảng 480ml/ngày.
• 1 tháng tuổi - 2 tháng tuổi: 90ml/lần, 7 - 10 lần/ngày, tổng lượng sữa khoảng 630ml/ngày.
• 2 tháng tuổi - 4 tháng tuổi: 120ml/lần, 6 - 10 lần/ngày, tổng lượng sữa khoảng 720ml/ngày.
• 4 tháng tuổi - 6 tháng tuổi: 150ml/lần, 6 - 8 lần/ngày, tổng lượng sữa khoảng 900ml/lần.

Nhu cầu bú sữa của trẻ sẽ tăng dần từ 0 - 6 tháng tuổi, như vậy bố mẹ có thể thấy hàm lượng sữa mỗi ngày của bé rất lớn. Với những bà mẹ sau sinh có đủ sữa cho con bú thì không cần lo ngại, nhưng hiện nay có nhiều mẹ lại ít sữa, tắc sữa hay gặp các vấn đề khác khiến lượng sữa không đủ cho bé bú. Chính vì thế, sữa công thức được xem là sự lựa chọn hoàn hảo cho mẹ.

Theo Cục Quản lý thực phẩm và dược phẩm (FDA) thì tất cả các loại sữa công thức phải có đầy đủ 29 dưỡng chất thiết yếu và phù hợp với khẩu phần ăn hàng ngày của bé. Bên cạnh đó, một số sản phẩm sữa công thức cũng bổ sung thêm thành phần cũng như tăng hàm lượng một số chất quan trọng giúp bé phát triển toàn diện cả về tinh thần và thể chất vượt trội.

Thành phần trong sữa công thức (sữa bột) dành cho trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ

Thành phần của sữa công thức gần giống công thức hoá học của sữa mẹ nên có thể dùng để thay thế hoàn toàn hoặc một phần cho sữa mẹ, bao gồm:

• Carbohydrate.
• Chất đạm/protein.
• Chất béo (DHA và ARA).
• Vitamin, chất khoáng (Sắt, canxi, vitamin C, B,…).
• Các thành phần khác (Nucleotide, tinh bột gạo, chất xơ,...).

Các nhà sản xuất sữa công thức phải tuân thủ các quy định liên quan đến một loạt các yếu tố sau, bao gồm nhưng không giới hạn:

• Đạm (phải trong giới hạn cho phép) và nguồn gốc đạm (đậu nành, sữa bò, gạo,v.v...).
• Năng lượng và chất béo (phải trong giới hạn cho phép).
• Số loại và số lượng các loại vitamin, chất khoáng, các thành phần được cho là có hoạt tính sinh học như dầu cá và men vi sinh chẳng hạn.
• Thông tin rõ ràng về liều dùng và cách pha.
• Nồng độ nhôm tối đa.
• Tuổi bé tuỳ theo loại sữa.
• Kích thước chữ viết trên nhãn sữa.
• Hàm lượng bột đường.
• Tỉ lệ chất béo cần thiết (LA và ALA).
• Tỉ lệ omega 6/omega 3 (EPA và DHA).

Các loại vitamin và chất khoáng thường có quy định nồng độ tối đa như vitamin C và các loại vitamin B, mặc dù một số chất khoáng được kiểm soát gián tiếp qua tỷ lệ vitamin và chất khoáng. Hơn nữa, hàm lượng amino acid và chất đạm được kiểm soát để tránh thận của bé bị quá tải, vì chất đạm thường là các phân tử lớn và nặng ký. Và dĩ nhiên, các chất phụ gia cũng phải tuân theo luật chặt chẽ.

Ngoài ra, các khuyến cáo cũng đề nghị cách pha sữa cho trẻ sơ sinh, trẻ nhỏ phải tuân thủ theo hướng dẫn. Có thể mẹ không để ý nhưng hầu như hộp sữa công thức nào cũng khuyến cáo “Sữa mẹ là tốt nhất cho bé. Trước khi mẹ quyết định sử dụng sản phẩm này, mẹ nên hỏi ý kiến bác sĩ của mẹ”. Thành phần trong sữa bắt buộc phải được kê khai rõ ràng và được kiểm soát chặt chẽ. Mẹ cũng sẽ ngạc nhiên khi biết một số thứ mà công ty sữa không được phép đưa lên nhãn sữa như là:

• Hình em bé.
• Dùng từ “giống sữa mẹ”.
• Tuyên bố sữa này là phù hợp cho tất cả các bé sơ sinh.
• Còn rất nhiều quy định khác cho mẹ thấy rằng sữa công thức được quy định rất khắt khe vì nó liên quan sức khỏe và dinh dưỡng cho bé.

Theo bác sĩ Nguyễn Phước Mỹ Linh:

“Sữa mẹ là tốt nhất cho sự phát triển trí não và thể chất. Nếu có điều kiện mẹ có thể cho bé bú đến 2-3 tuổi. Nhiều nghiên cứu đã chứng minh trẻ bú mẹ có sự phát triển vượt trội hơn mọi mặt so với bú sữa công thức. Tất cả sữa công thức đều làm từ sữa bò, dê hay đậu nành, các nhà sản xuất cố gắng nghiên cứu sao cho giống với sữa mẹ nhất nhưng đến nay vẫn chưa thành công! Do đó, sữa người nuôi người là tốt nhất! Trong trường hợp không có sữa mẹ, trẻ sẽ được bú sữa công thức để thay thế. Chọn sữa công thức nào tốt tùy thuộc vào trẻ, Sữa công thức thành phần đa số tương tự nhau, không phải sữa càng mắc tiền là càng tốt đâu nhé. Sữa tốt nhất là sữa hợp với bé nhất, bé tăng cân đều, khỏe mạnh, tiêu tiểu bình thường là dấu hiệu quan trọng nhất.”

Thời điểm thích hợp để sử dụng sữa công thức (sữa bột) cho trẻ sơ sinh

Sữa công thức được sử dụng cho bé sơ sinh dưới 12 tháng tuổi trong trường hợp:

• Mẹ có bệnh lây truyền qua đường bú mẹ.
• Mẹ không thể cho con bú do phẫu thuật ngực
• Mẹ đang sử dụng các loại thuốc có chống chỉ định cho con bú.
• Mẹ không tiết đủ sữa cho bé.
• Bé bị dị tật bẩm sinh không thể trực tiếp bú mẹ.

Hướng dẫn mẹ cách pha sữa công thức cho trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ

Bước 1: Trước tiên, bố mẹ cần rửa sạch ly, bình sữa, muỗng, núm vú và luộc kỹ trong nước sôi khoảng 10 phút.

Bước 2: Đo lường lượng sữa công thức cho bé cần trong một cữ bú.

Bước 3: Sau đó, lấy lượng nước vừa đủ theo lượng sữa đã tính toán.

Bước 4: Sử dụng muỗng đo lường lấy lượng sữa bột theo hướng dẫn ghi trên hộp sữa. Bố mẹ cần lưu ý, không lấy đầy muỗng mà phải gạt ngang muỗng lường bằng dụng cụ gạt (cán muỗng sạch hoặc dao).

Sử dụng muỗng đo lường lấy lượng sữa công thức theo hướng dẫn ghi trên hộp (Nguồn: Sưu tầm)

Chọn lựa loại sữa công thức (sữa bột) phù hợp cho bé

Đây không phải là nhiệm vụ đơn giản. Sữa công thức có LCPs, beta-carotene, nucleotides hay men vi sinh sẽ đắt hơn. Mẹ nên nhớ nếu mẹ không đủ khả năng mua cho bé những loại sữa này thì cũng không có vấn đề gì cả. Các công ty sữa được quản lý rất khắt khe nên thật ra mà nói thì các hiệu sữa này hầu như giống nhau. Chưa có bằng chứng nào cho thấy những chất bổ sung đem lại hiệu quả lâu dài thật sự cả.

Sự tăng trưởng và phát triển của bé sơ sinh rất phức tạp, trong đó bao gồm cả các phản ứng với hàng loạt yếu tố khác nhau. Ngay cả khi chúng thật sự có lợi thì hàm lượng chúng là quá nhỏ để có thể ảnh hưởng sự phát triển của bé cũng như nhiều bé phát triển rất tốt mà không cần các chất đó. Cuối cùng, quan trọng nhất là nhiều khi mẹ phải thử vài loại mới tìm ra loại hợp với con mẹ.

Sữa công thức cho trẻ dưới 1 tuổi

Sữa công thức dành cho trẻ sinh non nhẹ cân

• Sữa công thức có chứa protein, vitamin và các khoáng chất cao phù hợp cho trẻ sinh non.
• Sữa có tỷ lệ năng lượng cao hơn so với các loại sữa bình thường (0,7 - 0,75 Kcal/ml so với 0,67 Kcal/ml).

Ngoài ra, ở những các quốc gia đã phát triển còn có dạng sữa mẹ đóng hộp được bổ sung thêm các loại vi chất như: Similac Natural Care Human Milk Fortifier, Similac Human Milk Fortifier, Enfamil Human Milk Fortifier,...

Sữa công thức dành cho trẻ sơ sinh dưới 6 tháng tuổi

Loại sữa công thức này phù hợp cho trẻ sơ sinh (có cân nặng lúc sinh trên 2500gr) tới 6 tháng tuổi vì dễ tiêu hóa và có tỷ lệ canxi/phospho = 2:1.

Tỷ lệ này tối ưu cho thận của trẻ và tăng cường hấp thụ canxi cho trẻ sơ sinh, trẻ nhỏ. Các loại sữa công thức dành cho trẻ dưới 6 tháng tuổi cung cấp đầy đủ các chất dinh dưỡng khi trẻ bú được 150ml/kg cân nặng/ngày.

Sữa công thức dùng cho trẻ sơ sinh từ 6 - 12 tháng tuổi

Đối với trẻ từ 6 tháng tuổi trở lên cần được cho ăn dặm bổ sung đa dạng với đầy đủ 4 nhóm thực phẩm bao gồm tinh bột, chất béo, chất đạm, trái cây và rau củ.

Sự tăng cân nặng của trẻ sẽ không còn phụ thuộc nhiều vào chế độ sữa như các bé dưới 6 tháng tuổi. Phụ thuộc vào cân nặng hiện tại của trẻ mà bố mẹ tính toán lượng sữa trong ngày sao cho phù hợp. Trẻ có thể uống lượng sữa dao động từ 500 - 800 ml/ngày.

Sữa dành cho trẻ trên 1 tuổi

Bố mẹ có thể cho bé dùng các dòng sản phẩm như Cô gái Hà lan 123, Dielac3, Nestlé 1+, Enfagrow, Dugro,... Bạn có thể chia thành 2 loại là trên 3 tuổi và trên 6 tuổi, tuỳ theo nhu cầu ưu tiên chất dinh dưỡng theo lứa tuổi như nhiều chất giúp tăng cường chống nhiễm khuẩn hay nhiều canxi hơn.

Tuy nhiên, các dòng sữa công thức không khác nhau nhiều nên mẹ không cần lựa chọn chặt chẽ quá do trẻ còn ăn thêm các loại thực phẩm đa dạng khác. Trẻ chỉ cần uống khoảng 500 - 800 ml/ngày.

Nhóm sữa dành cho nhóm trẻ có nhu cầu đặc biệt

Nhóm sữa công thức không có đường lactose

Các dòng sữa công thức không có đường lactose thường dùng cho những trẻ có ruột bị kích thích, đi tiêu lỏng, đầy hơi do nhạy cảm với đường lactose. Dựa vào nguồn đạm có trong sữa, nhóm này được chia làm 2 loại gồm:

• Loại gốc động vật: Similac Lactose Free, Dumex lactose-free, Enfalac Lactose Free,...
• Loại gốc thực vật: Nursoy Isomil, Prosobee, Nursoy,....

Sữa thủy phân

Như chúng ta biết, đa số sữa công thức đều có thành phần giống sữa bò chứ không giống sữa mẹ, do đó các chất đạm có thể bị xem như vật thể lạ với cơ thể. Sữa thuỷ phân một phần (được đánh dấu trên hộp là H.A) chứa các chất đạm đã được bẻ nhỏ để dễ tiêu hoá và giảm khả năng đe dọa sự đề kháng của bé.

Sữa thuỷ phân một phần thường dành cho các bé trào ngược hoặc lồng ruột. Sữa thuỷ phân một phần không bị vón cục trong dạ dày như sữa có casein. Do đó, sữa thuỷ phân được tiêu hoá dễ dàng như sữa mẹ. Một số công ty sữa áp dụng nồng độ đạm trong sữa thấp cho gần giống với sữa mẹ.

Tuy nhiên, tới nay thì chỉ có một loại sữa thuỷ phân được chấp nhận. Nghiên cứu cho thấy sữa này giúp giảm tải quá trình chuyển hoá khi tiêu hoá các chất đạm trong sữa. Nó giúp cho tiêu hoá nhanh hơn, giảm táo bón, giảm dị ứng (một số trẻ sơ sinh bị nổi mẩn đỏ ở mặt, người do dị ứng với lactose có trong sữa) và giảm quá tải lên các nội tạng, như thận chẳng hạn.

Sữa công thức dành cho trẻ bị trào ngược dạ dày thực quản

Hiện nay, một số sản phẩm sữa công thức có bổ sung thêm tinh bột gạo hoặc các chất thiên nhiên có đặc tính làm đặc sữa giúp giảm nôn trớ, nuôi dưỡng các vi khuẩn có ích trong ruột, ngăn ngừa tình trạng táo bón, làm tăng thể tích và độ dẻo của phân và các cơn đau co thắt.

Nhóm sữa công thức không chứa chất béo

Nhóm sữa công thức này sẽ không chứa cholesterol và ít năng lượng thường được sử dụng cho các bé có nhu cầu canxi nhưng không muốn tăng cân, kém hấp thu chất béo hoặc cần kiêng chất béo như các bệnh lý rối loạn chuyển hóa lipid, cholesterol cao, tiểu đường, gan mật, tiêu hóa.

Lưu ý khi pha sữa công thức cho trẻ mẹ nên ghi nhớ

Sau khi đã quyết định lựa chọn loại sữa phù hợp cho trẻ, mẹ cần lưu ý các vấn đề sau:

• Xem thời hạn sử dụng ghi trên hộp sữa.
• Pha sữa công thức theo đúng hướng dẫn được ghi trên bao bì, vì nếu mẹ pha quá loãng sẽ làm ảnh hưởng đến dinh dưỡng, sự tăng trưởng và cân nặng của bé. Ngược lại, nếu pha sữa quá đặc có thể dẫn đến rối loạn điện giải và làm tổn thương thận của trẻ.
• Bố mẹ cần rửa tay sạch sẽ trước khi cầm vào bình sữa và khi cho con bú.
• Bình sữa luôn được tiệt trùng trước khi pha sữa cho bé bú.
• Sau khi bé bú xong, mẹ nên bỏ phần sữa thừa vì vi trùng trong nước bọt của trẻ sẽ sinh trưởng trong phần sữa này.
• Mẹ cần lưu ý, không nên bảo quản sữa trong tủ lạnh mà cần pha nóng bữa nào cho bé ăn bữa đó.
• Tránh sử dụng lò vi sóng để hâm sữa cho trẻ, bởi vì nhiệt độ bên trong lò có thể nóng hơn mẹ tưởng.
• Tuyệt đối không được dùng nước luộc rau hoặc nước ninh xương để pha sữa công thức cho trẻ bú.

Khi chọn lựa sữa công thức bố mẹ cần xem thời hạn sử dụng ghi trên hộp (Nguồn: Sưu tầm)

Một số câu hỏi thường gặp khi cho trẻ sơ sinh uống sữa công thức 

Tại sao không cho bé sử dụng sữa bò thay vì sữa công thức?

Hẳn một số mẹ cũng thắc mắc sữa công thức được làm từ sữa bò, vậy tại sao không dùng trực tiếp sữa bò cho bé. Có nhiều nguyên nhân lý giải tại sao sữa bò hay nhiều loại sữa khác không phù hợp cho bé. Sữa bò có lượng đạm không phù hợp (nhiều hơn sữa mẹ 2.5 lần), bên cạnh đó chất lượng đạm cũng không thích hợp, và nó cũng khó tiêu hoá vì nó chiếm 80% là casein.

Hơn nữa, bé cũng khó hấp thu các loại chất béo trong sữa bò (sữa mẹ chỉ có hơn 50% chất béo). Sữa bò còn có thể gây chảy máu trong ruột và lượng canxi có thể làm ảnh hưởng nồng độ sắt. Và cuối cùng, nhiều chất dinh dưỡng trong sữa bò có nồng độ quá thấp so với nhu cầu của bé như vitamin A, D, C, E và sắt.

Tại sao trẻ bị táo bón khi sử dụng sữa công thức?

Táo bón thường gặp ở các bé bú sữa công thức vì sữa công thức khó tiêu hoá và có thể làm cho ruột hấp thu nước nhiều hơn để giúp thận chuyển hóa các loại protein trong sữa. Khi dịch bị hấp thụ hết qua các kênh của ruột, bé có xu hướng bị bón nhiều hơn vì phân bị khô và khó di chuyển.

Mẹ cũng lưu ý khi bé đi cầu bé rặn đỏ mặt và có vẻ rên rỉ thì không có nghĩa là bé bị bón. Táo bón xảy ra khi phân khô và cứng, khó đi. Ngay cả các bé vài ngày mới đi cầu một lần cũng không phải là táo bón. Tuy nhiên khi bé thay đổi thói quen đi cầu thì mẹ cần kiểm tra nguyên nhân tại sao.

>> Tham khảo: Trẻ bị táo bón vì nguyên nhân gì? Cách phòng ngừa cho trẻ

Mẹ cần làm gì nếu bé không chịu bú hết bình sữa công thức?

Lý tưởng nhất vẫn là cho bé bú mẹ theo yêu cầu. Và dĩ nhiên nếu bú bình thì cũng nên cho bé bú theo nhu cầu. Các bé sẽ có nhu cầu bú khác nhau ở mỗi cữ bú cũng như số cữ bú trong ngày. Bú theo nhu cầu sẽ cho phép bé học cách tự điều chỉnh cũng như thói quen tự ăn sau này. Không cần ép bé phải bú hết bình, quan trọng là bé khỏe mạnh.

Hãy tuân theo sự hướng dẫn của bé: bé tiểu ra tã 6 - 8 lần/ngày, tăng cân đều đặn, hoạt bát và lanh lẹ. Nếu tốc độ phát triển của bé ổn định thì nghĩa là những gì bé đang ăn đáp ứng đủ nhu cầu của bé. Sau đây là ví dụ về thể tích sữa công thức cần dùng cho bé sơ sinh và bé tập đi:

Bảng thể tích trung bình cần cho bé sơ sinh và trẻ tập đi.

Điểm quan trọng khi mẹ cho bé bú bình:

• Các hướng dẫn cho sữa công thức chỉ là tham khảo, đáp ứng của bé mới là hướng dẫn quan trọng cho mẹ.
• Luôn kiểm tra nhiệt độ của sữa lên phần da cổ tay của mẹ.
• Luôn giữ bé khi cho bú để tránh trào, sặc, nhiễm trùng tai hoặc sâu răng.
• Tận hưởng khoảng thời gian cho bé bú và giao tiếp với bé.
• Không bao giờ để bé vừa ăn vừa ngủ gật vì có thể gây sâu răng.

Bú theo nhu cầu sẽ cho bé học cách tự điều chỉnh thói quen tự ăn sau này (Nguồn: Sưu tầm)

Đối với các bé bú sữa công thức, mẹ cần kiểm tra những gì? (có sẵn, chuyển vị trí)

• Kích thước muỗng múc bột sữa có thể khác nhau tùy loại sữa nên mẹ cần kiểm tra cách pha kỹ đối với từng loại sữa.
• Tỷ lệ sữa: nước. Đảm bảo không nén chặt sữa trong muỗng múc sữa. Luôn đong nước trước. Mẹ luôn có thể gọi đường dây nóng của các hãng để kiểm tra.
• Mẹ có thể được khuyến cáo nên dùng nước đóng chai để pha sữa. Tuy nhiên, nghiên cứu gần đây cho thấy nước đóng chai hay nước sôi để nguội đều an toàn như nhau.
• Có loại sẽ phù hợp với bé, nhưng cũng có loại không. Nghiên cứu cho thấy sữa có thêm men vi sinh cho trẻ sơ sinh, trẻ nhỏ có thể làm mềm phân cũng như thành phần đạm có thể ảnh hưởng việc đi cầu của bé.

>> Tham khảo thêm:

• Dấu hiệu trẻ dị ứng sữa công thức
• Sữa bột cho trẻ - Cách chọn mua và sử dụng sữa đúng cách
• Dinh dưỡng cho bé phát triển toàn diện

Hy vọng, qua bài viết Huggies chia sẻ các mẹ có thể lựa chọn dòng sữa công thức phù hợp với bé yêu nhà mình. Bên cạnh đó, các bậc phụ huynh cũng cần phải theo dõi sự phát triển của bé thường xuyên, nếu mẹ có bất kỳ lo lắng nào về việc ăn uống, tăng trưởng hay sức khoẻ của bé thì đừng do dự mà nên đến gặp bác sĩ ngay. Những thay đổi nhỏ từ bé có thể gây ra tác động lớn đến tốc độ tăng trưởng, quá trình chuyển hoá và những cơ quan đang phát triển của bé. Mẹ cũng có thể tham khảo chuyên mục Chăm sóc bé cũng như Góc chuyên gia Huggies để có thêm thông tin. Chúc bé của mẹ luôn khỏe mạnh và phát triển đều nhé.